Zapalenie zatok przynosowych

Zapalenie zatok przynosowych jest jednym z najczęściej występujących schorzeń, w postaci przewlekłej dotyczy aż kilkunastu procent społeczeństwa. Zatoki przynosowe są to przestrzenie wypełnione powietrzem, znajdujące się w kościach twarzoczaszki, mające połączenie z jamami nosa. Nazwy zatok pochodzą od kości w jakiej są zlokalizowane: czołowe, szczękowe, sitowe i klinowe. Najwcześniej rozwijają się zatoki sitowe, niewielkie obecne są u noworodków. Zdarza się, że ostre stany zapalne zatok sitowych, łącznie z groźnymi powikłaniami występują u niemowląt.

Ryc. 1. Obraz prawidłowych zatok przynosowych w tomografii komputerowej

Zapalenie zatok to stan, w którym dochodzi do obrzęku błony śluzowej, pokrywającej zatoki oraz do gromadzenia się w ich wnętrzu patologicznej treści. Stan ten może być procesem ostrym lub przewlekłym. Ze względu na wysoką częstotliwość występowania tej jednostki chorobowej, a szczególnie postaci przewlekłej (dotyczy kilkunastu procent społeczeństwa), grupa ekspertów opracowała algorytmy diagnostyczne i terapeutyczne opracowane na podstawie EBM (evidence based medicine) – zebrano je w EPOS (European Position Paper on Rhinosinusitis and Nasal Polyps), najnowszy przedstawiono w 2012 r.
Zapalenia zatok dzielimy na ostre i przewlekłe. Wg definicji ostre zapalenie zatok to proces zapalny obejmujący błonę śluzową zatok, powodujący niedrożność nosa, katar, ból w obrębie twarzy i zaburzenia węchu. Objawy te trwają krócej niż 4 tygodnie i ustępują pod wpływem zastosowanych leków. W przewlekłym zapaleniu zatok objawy są obecne powyżej 12 tygodni. Wyróżnia się także nawracające zapalenie zatok, jest to sytuacja kiedy występują cztery lub więcej epizodów ostrego zapalenia, bez utrzymujących się objawów pomiędzy epizodami.

Ostre zapalenie zatok przynosowych

Ostre zapalenie zatok przynosowych jest najczęściej spowodowane infekcją wirusową, rzadziej bakteryjną. Rozróżnienie pomiędzy etiologią wirusową i bakteryjną jest bardzo istotne, ponieważ decyduje o dalszym postępowaniu terapeutycznym. Do objawów ostrego zapalenia zatok należą wyciek z nosa (katar), blokada nosa, kaszel, ból w obrebie twarzy, ból głowy, utrata powonienia, osłabienie. O bakteryjnej przyczynie zapalenia świadczy: ropny wyciek z nosa, silny zlokalizowany ból, temperatura ciała powyżej 38ºC, podwyższona wartość OB lub CRP, pogorszanie się dolegliwości po łagodnej początkowej fazie choroby. Rozpoznanie stawia sie na podstawie wywiadu oraz badania przedmiotowego (wykonanie rinoskopii przedniej lub endoskopii nosa w razie dostępności). Leczenie w początkowej fazie choroby obejmuje stosowanie analgetyków, leków przeciwobrzękowych, płukanie jam nosa roztworem soli fizjologicznej. Przy braku poprawy po 10 dniach do leczenia włącza się glikokortykosteroidy donosowe. W bakteryjnym ostrym zapaleniu zatok przynosowych stosujemy antybiotyk przez 5-10 dni (rekomendowana amoksycyklina).
W niepowikłanym ostrym zapaleniu zatok przynosowych brak wskazań do wykonywania badań obrazowych, takich jak radiogram twarzoczaszki, czy tomografia komputerowa, przy czym wykonanie RTG zatok nie ma uzasadnienia ani w ostrym ani przewlekłym zapaleniu zatok. Badania obrazowe, tomografię komputerową, wykonujemy w ścisle określonych sytuacjach: w bardzo silnym zaostrzeniu choroby, u pacjentów z obniżoną odpornością i w momencie pojawienia się objawów sugerujących powikłania.

Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych

Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych jest chorobą wieloczynnikową, dochodzi do zaburzenia równowagi organizmu. Wśród stanów predysponujących do rozwoju tej choroby wymienia się: alergię, odmienności w budowie bocznej ściany nosa (np. concha bullosa, komórka Hallera), skrzywienie przegrody nosa, mukowiscydozę, zespół pierwotnej nieruchomości rzęsek, niedobory odporności. W rozwoju przewlekłego zapalenia zatok dochodzi do długotrwałego obrzęku błony śluzowej pokrywającej światło zatok, co powoduje upośledzenie drożności naturalnych ujść zatok i zaburzenie ich oczyszczania. W zatokach zalega śluz, spada poziom tlenu, co sprzyja namnażaniu się chorobotwórczych bakterii, które ścisle pokrywają śluzówki zatok tworząc biofilm. Zakażenie nie jest przyczyną przewlekłego zapalenia zatok, tylko wynikiem zachodzących procesów.

Najczęstszymi objawami przewlekłego zapalenia zatok jest upośledzona drożność nosa, wyciek z nosa, ból w obrębie twarzy, kaszel. Dolegliwości te muszą utrzymywać się powyżej 12 tygodni. Rozpoznanie oparte jest w głównej mierze na wywiadzie, w badaniu przedmiotowym znaczenie ma endoskopia jam nosa, celem oceny błony śluzowej, obecności polipów nosa. Tomografię komputerową zatok wykonuje się przy braku poprawy po zastosowanym leczeniu i przed planowanym leczeniem operacyjnym.

Ryc. 2. Znacznie nasilone zmiany zapalne w przebiegu przewleklego zapalenia zatok, szczególnie po stronie lewej

W leczeniu przewlekłego zapalenia zatok stosujemy glikokortykosteroidy donosowe i płukanie jam nosa roztworem soli fizjologicznej, oceniamy efekty leczenia po 3 miesiącach. W razie braku poprawy należy rozważyć długotrwałą antybiotykoterapię, leczenie operacyjne (FESS – funkcjonalną endoskopową operację zatok). W przypadkach źle reagujących na leczenie trzeba wykluczyć choroby współistniejące takie jak alergia, niedobory odporności, zespół pierwotnej nieruchomości rzęsek. Pacjenci z poprawą wymagają kontynuacji leczenia i okresowych kontroli. U dzieci z przewlekłym zapaleniem zatok należy przeprowadzić diagnostykę w kierunku przerostu migdałka gardłowego i przed operacją zatok wykonać adenotomię.

Zobacz także:
Badanie poligraficzne
Badania słuchu
Centralne testy słuchowe
Chrapanie
Leczenie chrapania
Fiberoskopia
Operacje zatok FESS
Przycięcie migdałków podniebiennych
Wycięcie migdałków
Brodawczaki krtani
Rak krtani
Rak gardła
Szumy uszne

Wirusowe zapalenie gardła
Odczulanie